Gölge Bankacılık Sistemi Nedir? Türkiye’de Yasal Mı?

Geleneksel bankacılık sisteminden çok farklı olmasına karşın, geliri oldukça yüksek olan gölge bankacılık sistemi, banka özelliğine sahip olduğu halde Banka Denetleme ve Düzenleme kurumu tarafından denetlenmemektedir.

Gölge bankacılık sistemleri bilinen banka hizmetleri gibi kredi verme ya da mevduat hesabı açma gibi hizmetleri bulunmayan sistemlerdir.

Genellikle faiz getirileri ile ayakta kalan gölge bankacılık sistemleri repo ve hedge fonları ile yakından ilgilenerek gelir elde etmektedir.

Gölge Bankacılık Sistemi Nedir?

Gölge bankacılık sistemi adı altında hizmet veren kuruluşlar, geleneksel nitelikteki bankacılık hizmetleri gibi borç alabilme ve yatırım yapabilme olanağı sunmaktadır. Ancak finansal anlamda denetleme ve düzenleme yasalarına tabi tutulmadan hizmet vermektedirler. Müşterilerine mevduat imkânı sunmasalar da elde ettikleri değerleri farklı yollarla kullanmaktadırlar. Daha çok ABD’de yaygın olarak alınan emekli primleri gölge bankacılık sistemleri tarafından toplanmakta ve borç verme yöntemi ile kazanç elde etmektedirler.

Gölge Bankacılık Sisteminin Geleneksel Bankalardan Farkı Nelerdir?

Gölge bankacılık sistemleri daha büyük ölçekli finansal işlemlerin gerçekleşmesi nedeniyle geleneksel bankacılık hizmetlerinden oldukça farklı olduğunu söylemek mümkündür. Diğer yandan gölge bankacılık sistemlerinde söz konusu taraflar finansal ve kurumsal kuruluşlardır. Geleneksel bankacılık hizmetlerinde ise bireysel ya da kurumsal müşteriler ile banka kaynakları arasında olan ilişkiden söz edilmektedir. Ülkemizde verilen bankacılık hizmetlerinde mevduat sigortası hizmeti verilirken, gölge bankacılık kuruluşları mevduat sigortası imkanına sahip değillerdir. Gölge bankacılık hizmetlerinde teminat özelliğinde olan nakit, hazine bonosu ya da menkul kıymetler gösterilmektedir.

Türkiye’de Gölge Bankacılık Sistemi

Gölge bankacılık sisteminde yapılan pek çok finansal işlem getirisi bilanço dışı kaydedildiği için, Türkiye’de bu sistemin uygulanması yasaktır. Türkiye’de hizmet veren finansal kuruluşların ciddi anlamda denetim altında olmasından dolayı ve verilen kredilerin dahi bilançoya kaydedilmesinden dolayı gölge bankacılık hizmetleri ülkemizde uygulanmayan bir sistemdir. Bilançoya kaydedilmesi güç gelirleri kanıtlamak gölge bankacılık kazançları ile zor olacağı için ekonomistler Türkiye ekonomisinin bu tür bankacılık sistemleri için uygun özellikte olmadığı vurgulamakta ve en ufak bir pürüzde Türk ekonomisinin sarsılacağını belirtmektedir.

Gölge Bankacılık Sisteminin Özellikleri Nelerdir?

2008 yılında dünya ekonomisinin de büyük ölçüde etkilendiği kriz sonrasında oluşan kavramlardan biri olan gölge bankacılık sistemi, bilinen banka kuruluşları gibi borç verebilen ve yatırım yapabilme kabiliyetine sahip kuruluşlardır. Genellikle kısa vade de borçlanmayı tercih eden ancak aksine uzun vadede yatırım yapmayı tercih eden gölge bankacılık kuruluşları ipotek karşılığında kredi verebilme özelliğine de sahiptirler.

Geleneksel bankaların denetlendiği gibi denetlenmeyen bu tür kuruluşlar bu sayede gerçek bankalara yüksek miktarda faiz ödeyebilmektedirler. Ancak kendi adına menkul kıymet gösterme özelliğine sahip olmayan kuruluşlar mevcut kıymetli varlıklar üzerinden işlem yapmaktadırlar. Bu sistemde bireysel müşterilerin mevduat hesabına sahip olma ya da kredi alabilme imkanları yoktur. Bu özelliği de gölge bankacılık sistemini bireysel müşteriler için geleneksel bankacılıktan ayıran en önemli özelliğidir.

Gölge Bankacılık Sisteminin Büyüklüğü Ne Kadardır?

Gölge bankacılık sistemine dahil olan kuruluşların mevcut bir vezneye sahip olmayışları varlıklarının da oldukça büyük olmasına neden olmaktadır. Banka ve kişilerden mevduat alma ve kredi verme hakkına sahip olan gölge bankacılık sistemleri faiz oranı farkları ile yüksek düzeyde gelir elde etmektedirler. Gerçek verilerle denetlenmeyen bu kuruluşların büyüklüğü ancak tahmini rakamlarla belirtilmektedir. Bu doğrultuda en son 2010 yılında elde edilen değerlere göre gölge bankacılık sisteminin Dünya genelindeki büyüklüğü 60 Trilyon dolar olarak belirtilmiştir. Belirlenen bu değerlerle birlikte artık sonradan oluşan bu kuruluşlarında denetlenmesi gerektiği kararına varılmıştır.